تقلیل رود تمدن عیلامی

داده های وزارت نیرو مشخص می کند که کرخه هر ساله به تدریج کوچکتر و مچاله تر شده و هشتاد درصد حجم آبش را از دست داده است. به واقع آنچه که ما امروز کرخه می نامیم فقط یک چهارم آن کرخه ای است که در بالادست تمدن عصر مفرغ را در لرستان و در پایین دست تمدن های عیلامی و هخامنشی را سیراب می کرد. و این تقلیل فقط در مدتی کمتر از 65 سال رخ داده است. کرخه نیل ایران نام گرفته چون طولانی ترین رودخانه ایران است و از چندین استان می گذرد و در هر استان نامی دیگر با خود دارد. دلایل این تغییر کاملا آشکار هستند. دسته ای عوامل انسانی دارند و دسته ای هم ناشی از تغییر اقلیم هستند. تغییر نظام هیدروشناختی منطقه به واسطه فعالیت های انسانی همچون برداشت بیشتر از ظرفیت در بالادست، سدسازی، کشاوزی ناپایدار، آبیاری بدبهره و ... به عنوان مهمترین عوامل با منشاء انسانی قابل ذکر هستند. اما واقعیت این است که تغییر اقلیم هم بی تاثیر نیست و برآوردها نشان می دهد حوضه کرخه در سی سال اخیر دچار بیست درصد کاهش بارش و بین یک تا یک و نیم درجه افزایش دما بوده است. ترکیب کاهش بارش و افزایش تبخیر و تعرق در هر پهنه جغرافیایی به طور مستقیم بر آورد رودخانه تاثیر می گذارد. اما بیست درصد کاهش بارش حتی در ترکیب با افزایش تبخیر به واسطه افزایش دما هم قاعدتا نباید باعث هشتاد درصد کاهش حجم رودخانه کرخه بشود. و کماکان عامل اصلی را باید بهره برداری های بی رویه از منابع آب در بالادست در نظر گرفت. جالب است که کم شدن آورد کرخه موجب شده بخش قابل توجهی از هزینه های احداث سد کرخه اندیمشک توجیه اقتصادی اش را از دست بدهد. زیرا در عمده ایام سال حجم آب پشت سد برای به کار انداختن توربین های برق کافی نیست. در گرمای دشت عباس آب را پشت آن سد عظیم خاکی نگه داشتن باعث تبخیر شدید آن می شود و با توجه به این زیانکاری و محاسبه زیان ناشی از دشت هایی که در پایین دست به واسطه همین سد تشنه می مانند می توان دریافت چقدر احداث این سد نادرست بوده است. وزارت نیرو می گوید مطالعات سد مشکلی نداشته و هر چه هست ناشی از برداشت بدون ضابطه آب در بالادست و تغییر ناخواسته اقلیم است. اما می توان با اشاره به داده های وزارت نیرو پاسخ داد که روند کنونی از چند دهه قبل معنادار قابل محاسبه بوده است و اگر مطالعه ای وجود داشته قاعدتا برای همین بوده که این روند را متوجه شود و همچنین البته تغییرات اقلیمی و کاهش بارش را پیش بینی کند. مضاف بر آنکه نحوه برداشت آب در بالادست هم موضوعی است کاملا در حوزه وظایف و اختیارات وزارت نیرو و عدم اطلاع از وضعیت آن بیشتر از انکه یک بهانه محکمه پسند باشد می تواند برگه دیگری بر کیفرخواست احتمالی مدعیان بیفزاید.